طرحواره های ناسازگار اولیه ؛ تجربه سعادت با رهایی از طرحواره ها

تا حالا شده حس کنی یه سری الگوهای فکری و رفتاری تکراری داری که باعث می‌شن تو موقعیت‌های مشابه همیشه یه جور واکنش نشون بدی؟ مثلاً ممکنه همیشه فکر کنی به اندازه کافی خوب نیستی یا همیشه منتظری دیگران نقدت کنن. این الگوها که بهشون “طرحواره‌های ناسازگار اولیه” می‌گن، معمولاً از تجربیات کودکی شکل می‌گیرن و می‌تونن روی زندگی بزرگسالی‌مون تأثیر بذارن. شناخت این طرحواره‌ها می‌تونه به ما کمک کنه تا رفتارها و احساساتمون رو بهتر درک کنیم و تغییرات مثبتی ایجاد کنیم.

تا حالا فکر کردی چرا بعضی موقعیت‌ها همیشه برات استرس‌زا هستن؟

آیا احساس می‌کنی توی روابطت همیشه یه الگوی تکراری وجود داره که اذیتت می‌کنه؟

چرا بعضی انتقادها بیش از حد روت تأثیر می‌ذارن و اعتماد به نفست رو کم می‌کنن؟

دوست داری بدونی چطور می‌تونی این الگوهای منفی رو شناسایی و تغییر

“اگه می‌خوای از تکرار اشتباهات گذشته رها بشی و زندگی بهتری بسازی، این مقاله رو کامل بخون!”

داستان کوتاه: سایه‌های گذشته

سامان همیشه در روابطش شکست می‌خورد. هر بار که عاشق می‌شد، طرف مقابل او را ترک می‌کرد یا احساس می‌کرد کسی را انتخاب کرده که قدر عشقش را نمی‌داند. این بار هم داستان همان بود؛ شبنم، دختری که فکر می‌کرد نیمه‌ی گمشده‌اش است، بدون هیچ توضیحی رفت. سامان گیج و ناراحت به دوستش سعید گفت: «چرا همیشه همین اتفاق برای من می‌افته؟ انگار محکومم به شکست.»

سعید که روان‌شناسی خوانده بود، نگاهی عاقلانه به او انداخت و گفت: «شاید تقصیر خودت نیست، شاید پای طرحواره‌های کودکیت وسطه.»

سامان با تعجب پرسید: «طرحواره؟!»

سعید ادامه داد: «ببین، تو از بچگی یاد گرفتی که عشق یعنی جنگیدن برای کسی که بهت توجهی نمی‌کنه. شاید تو به آدم‌هایی جذب می‌شی که احساست رو نادیده می‌گیرن، چون ذهنت از بچگی به این الگو عادت کرده.»

سامان به فکر فرو رفت. چهره‌ی پدرش را به یاد آورد که همیشه سرد و دور بود. فهمید که سال‌هاست درگیر یک تکرار بی‌پایان است؛ انتخاب افرادی که احساسی شبیه به دوران کودکی‌اش را تداعی می‌کردند. حالا وقتش بود که این الگو را بشکند و زندگی جدیدی برای خودش بسازد…

طرحواره های ناسازگار اولیه  موضوعی است که امروز در این مقاله به آن می پردازم که زندگی ما را تحت تاثیر قرار می دهند. گاهی یک دل نه صد دل عاشق کسی می‌شویم که به جای آن که باعث آرامش ما شود روح و روان ما را آزرده می‌کند. گاهی در روابط اجتماعی آن چنان احساس شکست می‌کنیم که فکر می‌کنیم دیگران بسیار موفق و خوشحال هستند و ما گرفتار و ناراحت.

گاهی می‌دانیم شخصی خیلی می‌تواند به اهداف ما کمک کند ولی نمی‌دانیم چگونه با او ارتباط برقرار کنیم. گاهی همسر، نامزد و یا دوستان صمیمی خود را از دست می‌دهیم و نمی‌دانیم چگونه رابطه را بازیابی کنیم؛

بسیاری از ما با این موارد آشنا هستیم و شاید هم خود ما درگیر همین چیزها باشیم؛ نمی‌توانیم کسی را که دوست داریم جذب کنیم و یا در کار و ارتباطاتمان مشکل داریم.

چه عاملی باعث می‌شود که شخصی با داشتن موقعیت‌های خوب در روابط کاری و یا عاطفی مشکل پیدا کند ولی شخص دیگر موفق باشد؟ چرا ما گاهی به کسی وابسته می‌شویم که هیچ تناسبی با ما ندارد؟ چرا بعضی از افراد در محیط کار خیلی زود پیشرفت می‌کنند ولی بعضی دیگر به هیچ جا نمی‌رسند؟

مطالعه بیشتر: مشاوره طرحواره درمانی

اگر به دنبال یافتن دلیل این مباحث هستید باید ریشه‌ی مشکل را در طرحواره‌ها پیدا کنیم. طرحواره‌ها قالب‌هایی هستند که از تولد در ذهن و شخصیت ما ایجاد شده‌اند و ما با آن‌ها دنیا را می‌بینیم و تمام روابط ما طبق این قالب‌ها رقم می‌خورند. مدل طرحواره درمانی توسط جفری یانگ ارائه شده است. یانگ می‌گوید که طرحواره‌های ناسازگار به خاطر تجربیات بد دوران کودکی ایجاد شده‌اند و این طرحواره‌ها به خاطر برآورده نشدن نیازهای کودکی ایجاد شده اند.

بسیاری از افرادی که رفتارهای مشکل آفرین دارند، در کودکی مورد ظلم قرار گرفته‌اند و بسیاری دیگر از افراد هم در خاطرشان نیست که کودکی شان چگونه بوده است. البته ممکن است بعضی از افراد هم در کودکی تجربیات خیلی خوبی داشته‌اند ولی اکنون مشکلات زیادی دارند. طرحواره‌ها به خاطر نوع تربیت ما و در عین حال به خاطر خلق و خوی ما ایجاد شده‌اند. شاید کسی در کودکی مشکلی نداشته ولی اکنون در بزرگسالی مشکلاتش بسیار باشد. باز هم این شخص به خاطر وجود تعدادی طرحواره این کارها را انجام می‌دهد.

از کودکی الگوها و یا قالب‌هایی در ذهن ما درست شده‌اند که به آن‌ها طرحواره های ناسازگار اولیه می‌گویند. طرحواره‌ها باعث می‌شوند ما به کسی جذب شویم و یا از کسی متنفر باشیم. پایه‌ی روابط را طرحواره‌های ما شکل می‌دهند.

طرحواره‌ها یک سری پیش فرض درست می‌کنند که رفتار افراد طبق آن فرضیات شکل می‌گیرد. این طرحواره‌ها تبدیل به الگوهای ذهنی می‌شوند و ما با آن الگوها با دیگران ارتباط برقرار می‌کنیم.

مدل طرحواره درمانی را علم ارتباطات می‌نامند. طرحواره‌ها مثل نقشه‌ی یک ساختمان هستند که بنای ساختمان طبق آن‌ها ساخته می‌شود. بعضی از افراد جذب افراد بی‌عاطفه می‌شوند، بعضی دیگر دنبال افراد قدرتمندی هستند که آن‌ها را نجات دهند، افراد دیگری هم در ارتباطات خود متمایل به افراد ضعیف‌تر هستند و گروهی هم از ارتباط ترس دارند.

این موارد به خاطر طرحواره‌های افراد است؛ یعنی طرحواره‌ها تعیین می‌کنند که ما چگونه با دیگران برخورد کنیم. طرحواره‌ها از همان ماه‌ها و سال‌های اول زندگی ایجاد شده‌اند. جفری یانگ بنیان‌گذار طرحواره‌درمانی باور دارد که ما در کودکی نیازهای هیجانی خاصی داشتیم و نوع برخوردی که والدین با این نیازها در آن سالهای دور ولی سرنوشت‌ساز داشتند باعث ایجاد طرحواره‌های مختلف در شخصیت ما شده است. روزهایی که شخصیت ما در حال شکل‌گیری بوده است. طرحواره‌ها هم به سرعت خود را بر شخصیت ما تحمیل کرده بودند.

مطالعه بیشتر: درمان هیجان مدار

در چه خانواده‌ای بزرگ شده‌ایم؟ پدر و مادر چه رفتاری با هم داشته‌اند؟ آیا ما را در آغوش می‌گرفتند؟ آیا احساس امنیت می‌کردیم؟ آیا به ما حس ارزشمندی داده‌اند؟ آیا ما را با دیگران مقایسه‌کرده‌اند و صدها سئوال دیگر. این‌ها همه طرحواره‌های ما را ساخته‌اند.

طرحواره‌ها به ما می‌گویند که چگونه خود و دیگران را نگاه کنیم؛ می‌گویند چگونه با دیگران رفتار کنیم و می‌گویند چگونه فکر کنیم و یا احساسات خود را چگونه بیان کنیم. بنابراین طرحواره‌ها تصاویر عمیقی در ناخودآگاه هستند که به صورت رفتار، گفتار، باور و احساس خود را نشان می‌دهند.

مطالعه بیشتر: درمان طرحواره محرومیت هیجانی

 انواع طرحواره های اولیه

1- طرحواره رهاشدگی: (طرحواره های ناسازگار اولیه)

2- طرحواره محرومیت هیجانی: (طرحواره های ناسازگار اولیه)

3- طرحواره بی‌اعتمادی: (طرحواره های ناسازگار اولیه)

4- طرحواره نقص / شرم :

5- طرحواره انزوای اجتماعی: (طرحواره های ناسازگار اولیه)

6- طرحواره وابستگی:

7- طرحواره آسیب‌پذیری: (طرحواره های ناسازگار اولیه)

8- طرحواره خویشتن تحول‌نیافته: 

9- طرحواره شکست: 

10- طرحواره استحقاق: 

11- طرحواره خویشتن‌داری ناکافی: 

12- طرحواره ایثار : 

13- طرحواره جلب توجه:

14- طرحواره منفی‌گرایی: 

15- طرحواره بازداری هیجانی: 

16- طرحواره معیارهای سرسختانه : 

برای مطالعه توضیحات هر کدام از طرحواره‌ها به مقاله زیر مراجعه نمایید.⇓

برای دریافت کتاب طرحواره های شخصیتی  روی عکس کلیک نمایید

فرزاد میراحمدی نویسنده: طرحواره های شخصیتی

مطالعه بیشتر: تست طرحواره یانگ