طرحواره ایثار؛ رهایی از تله ایثار و افزایش عزت نفس

مقاله زیر در مورد طرحواره ایثار، توضیح آن و راهکارهای این طرحواره می باشد که بر اساس مدل طرحواره درمانی توضیح داده شده است.کسانی که طرحواره ایثار دارند به ارضاء نیازهای دیگران توجه دارند، به گونه ای که نیازهای خودشان را فدا می کنند. آن ها به این دلیل چنین کاری را انجام میدهند که می خواهند از درد و رنج دیگران جلوگیری کنند، چون از طرفی معتقدند این کار درست است و از طرف دیگر نمی خواهند احساس گناه و خودخواهی کنند. ایثارگری باعث می شود که شخص خود را فدای دیگران کند و از این جهت رنج زیادی را تحمل کند. این طرحواره ممکن است با طرحواره اطاعت اشتباه گرفته شود اما تفاوت های بسیاری دارند.

کسانی که بیش از حد ایثارگری می کنند ممکن است به خاطر دلایل زیر این کار را انجام دهند:

•  جلب توجه دیگران
•  ترس از عدم پذیرش از جانب دیگران
•  احساس گناه به خاطر برآورده نکردن نیاز دیگران

نشانه های طرحواره ایثار

اگر موارد زیر تا حد زیادی در رفتار و شخصیت شما باشد به سمت تله ایثار گرایش دارید:

•  نیازهای خودم را بعد از نیازهای دیگران قرار می دهم و گرنه احساس گناه می کنم.
•  هر چقدر هم که کار داشته باشم باز هم وقتی نیاز باشد از کارم می زنم و به کار دیگران می رسم.
•  مردم مرا فردی می بینند که برای دیگران زیاد کار می کنم، ولی برای خودم کاری نمی کنم.
•  برای من خیلی دشوار است که از دیگران بخواهم نیازهایم را برآورده کنند.
•  تنها وقتی خوشحال می شوم که بتوانم اطرافیانم را خوشحال کنم و کاری برای آن ها انجام دهم.

ویژگی های طرحواره ایثار

وقتی از طرحواره ایثارگری صحبت می کنیم منظورمان این نیست که به کسی کمک نکنیم و خودخواه باشیم، بلکه منظور این است که نیازها و احساسات خود را پس نزنیم و برای جلب توجه دیگران خود را به آب و آتش نزنیم.

بنابراین ویژگی های کلی تله ایثار به شرح زیر می باشد:

•  تمرکز افراطی بر نیازهای دیگران و بی توجهی به نیازهای خود
•  احساس گناه ناشی از این که نمی تواند برای دیگران کار انجام دهد
•  احساس خشم و ناراحتی به خاطر جبران نکردن زحمات خود از جانب دیگران

  کتاب طرحواره های شخصیتی

ریشه های تحولی طرحواره ایثار

• ۱- انتظار زیاد والدین از کودک
• ۲- زمانی که شخص فقط با برآورده کردن نیازهای دیگران مورد توجه قرار می گرفت
• ۳- بی اهمیتی والدین به نیازهای کودک
• ۴- تشویق بزرگترها به بی توجهی به نیازهای خود
• ۵- نقش والدگونه پیدا کردن کودک یا نوجوان

درمان طرحواره ایثار

یکی از مهم ترین اهداف درمان تله ایثار ، این است که افراد متوجه شوند همه انسانها برای ارضاء نیازهایشان حقوق مساوی دارند. حتی اگر تجربه نشان بدهد که این افراد از دیگران قوی ترند، اما واقعیت این است که بیشتر آن ها در دوران کودکی از نظر هیجانی با محرومیت مواجه شده اند.آن ها خودشان را فدا کرده اند و اصلا به نیازهای خودشان نپرداخته اند.

هدف مهم درمان، کمک به افراد است تا به این نکته پی ببرند که خودشان نیاز هایی دارند که ارضاء نمی شود، حتی اگر از چنین نیازهایی آگاه نباشند و این که خودشان بیش از هر کس دیگری حق دارند نیازهایشان را ارضاء کنند.

علیرغم هرگونه نفع ثانویه ای که طرحواره ایثار به ارمغان می آورد، ولی با این حال، چنین افرادی، هزینه گزافی در قبال ایثارگری خود می پردازند.
آن ها به خاطر مراقبت و دلسوزی بیش از حد از دیگران، از ارضاء کامل نیازهای خود باز می مانند. یکی دیگر از اهداف درمان، کاهش مسئولیت پذیری افراطی شخص است..

بر این اساس درمان تله ایثار بر سه جنبه است:

الف- شناختی

باید شخص یاد بگیرد که خودش نیز نیازهایی دارد که باید در اولویت قرار گیرند. شخص باید ذهنیت خود را عوض کند و فکر نکند او مسئول دیگران است، زیرا توجه زیاد به نیازهای دیگران هم آن ها را پرتوقع می کند و هم باعث می شود که خود شخص احساس زیان کند.
بنابراین به خود یادآور شوید که من با کمک کردن افراطی به دیگران فقط خودم را اذیت می کنم و باید استقلال خود را بالا ببرم که به خاطر جلب توجه یا احساس گناه یا هر دلیل دیگری به سمت برآورده کردن نیازهای دیگران نروم.

ب- تجربی

در بسیاری از مواقع شخصی که دچار طرحواره ایثارگری است در کودکی مورد بی توجهی قرار گرفته بود و از طرحواره محرومیت هیجانی نیز رنج می برد. بر این اساس نیاز است که این شخص برای خود والد مهربانی شود و کودک درون خود را نوازش کند.

ج- رفتاری

شخصی که این طرحواره را دارد نیاز هست که آرام آرام الگوهای رفتاری خود را عوض کند. دیگران را تشویق کند که خودشان کار خود را انجام دهند و از کمک های افراطی به دیگران پرهیز کند.

توصیه هایی برای رهایی از تله یا طرحواره ایثار

۱- بدانید که شما مسئول زندگی دیگران نیستید

۲- بر عزت نفس خود کار کنید. فکر نکنید که اگر دیگران شما را تایید نکردند از شخصیتتان کم می شود.

۳- به صورت پلکان معکوس از خدمات خود کم کنید؛ یعنی اگر مثلا روزی ۵ ساعت در خدمت دیگران بودید، امروز چند دقیقه کمتر کار کنید. چند تا از کارهای کوچک که هر روز برای کسی انجام می دادید را الان انجام ندهید.

۴- یادتان باشد که وقتی شروع می کنید به کم کردن خدمت رسانی های خود، ابتدا دیگران شما را سرزنش می کنند. ولی ادامه دهید. در مقابل تعجب دیگران توجیهی نسازید. با لبخند موضوع را عوض کنید.

۵- بدانید که این درون شما هست که نیاز به مراقبت دارد. چون زیاد از آن مراقبت نمی کنید، روی به مراقبت کردن از دیگران می آورید.

۶- توانایی نه گفتن را در خود تقویت کنید. با دلیل های مناسب گاهی تمرین کنید که به دیگران نه بگویید.

۷- تلاش کنید بیشتر “نه” بشنوید. اغلب افرادی که تله ایثار دارند، نمی خواهند”نه” بشنوند.

به صورت خلاصه بیان می کنیم که رهایی از تله ایثار، برابر است با افزایش عزت نفس. عزت نفس به معنای دوست داشتن عمیق خود است. وقتی شما خود را عمیقا دوست داشته باشید از درون خود شادی و ارزشمندی را می گیرید و دیگر نیازی به تایید دیگران ندارید. همان گونه که گفتیم، طرحواره ایثار به نوعی به ما القا می کند که باید ارزشمندی را از دیگران بگیریم. در حالی که ارزشمندی در درون خودمان هست.

تقویت عزت نفس برای رهایی از تله ایثار

علاوه بر جلسات مشاوره حضوری بهتر است افراد کارهای هر چند کوچکی انجام دهند:

۱- وقتی در مقابل دیگران هستید ببینید از درون چه نیاز احساسی دارید. مثلا آیا می ترسید و نیاز به امنیت دارید؟ یا نیاز دارید کسی شما را دوست داشته باشد یا هر نیاز درونی دیگر. این یک مرحله بسیار مهم است که در کتاب طرحواره های شخصیتی هم بدان پرداخته ایم. بعد از این که نیاز درونی خود را پیدا کرده اید چندین بار آن چه می خواهید را در عبارات زیر قرار دهید و بیان کنید:

باشد که من ………………… باشم.

مثلا در جای خالی می توانید عبارات زیر را به کار ببرید:

در امنیت

رها از رنج

در آرامش و…

۲- آن چه دوست دارید را برای خود انجام دهید. اگر چیزی را دوست دارید ولی نمی توانید به دست بیاورید که بپذیرید. ولی اگر چیزی است که خارج از دسترس شما نیست آن را برای خود تهیه کنید. یادتان باشد شما خودتان بهترین برای خودتان هستید. تا زمانی که خودتان را دوست نداشته باشید و کاری برای خود انجام ندهید کسی برای شما کاری نمی کند.

نویسنده مقاله طرحواره ایثار: فرزاد میراحمدی

برای شناخت سایر طرحواره ها به لینک زیر مراجعه نمایید:

انواع طرحواره                                    تست طرحواره