طرحواره شرم و نقص

این مقاله در مورد طرحواره نقص / شرم و نشانه های این طرحواره می باشد که بر اساس مدل طرحواره درمانی توضیح داده شده است. تله نقص و شرم یا همان طرحواره شرم و نقص امروزه بسیار شایع است.

طرحواره شرم و نقص

یکی از طرحواره‌هایی که بسیاری از مردم،چه موفق و چه ناموفق، درگیر آن می‌شوند همین طرحواره‌ نقص/شرم است. کسانی‌که این طرحواره را دارند از درون یک عیب درونی احساس می‌کنند که فکر می‌کنند این عیب آن‌ها را بی‌ارزش کرده است و نباید دیگران پی به آن ببرند. این طرحواره مثل طرحواره شکست احساس سرخوردگی به فرد می دهد.

 نشانه‌های طرحواره شرم و نقص

اگر شما چند مورد از نشانه‌های زیر را در اغلب موارد دارید دچار تله نقص و شرم شده‌اید:

•  کسانی‌که دوستشان دارم اگر عیب‌های من را بفهمند دیگر دوستم نخواهند داشت.
• احساس می‌کنم از درون بی‌ارزش هستم.
•  احساس می‌کنم شایستگی عشق، توجه و احترام دیگران را ندارم.
•  تلاش می‌کنم دیگران عیب‌های من را نفهمند و گرنه من را ترک می‌کنند.
•  اغلب اطرافیانم من را سرزنش می‌کنند و من هم احساس می‌کنم سزاوار این سرزنش‌ها هستم.

زمانی که شخص در تله‌ نقص و شرم باشد نمی‌تواند با دیگران ارتباط خوبی داشته باشد؛ یا تلاش می‌کند خودش را خیلی به دیگران اثبات کند، یا به خاطر احساس شرم از دیگران و از موقعیت‌ها فرار می‌کند یا مورد تمسخر دیگران واقع می‌شود و حقش به راحتی ضایع می‌شود.

ویژگی‌های طرحواره شرم و نقص

اگر می‌خواهید که متوجه شوید در چه زمان‌هایی دچار نقص و شرم می‌شوید به موارد زیر توجه کنید:

• اگر کسی به شما احترام بگذارد تعجب می‌کنید
•  خود را با دیگران خیلی مقایسه می‌کنید
• اگر کسی به شما انتقاد کند با خصومت با او رفتار می‌کنید
• خود را در جاهای مختلف تحقیر می‌کنید
•  دیگران را تحقیر می‌کنید
•  از دیگران بسیار انتقاد می‌کنید
•  در جمع‌ها بسیار اضطراب دارید
• برای موفقیت‌هایتان احساس لیاقت نمی‌کنید

ریشه‌های تحولی طرحواره شرم و نقص

•  تحقیر در دوران کودکی
• عدم توانایی ارتباط با بقیه‌ی کودکان
•  داشتن ایراد ظاهری
• اطرافیان سرزنش‌گر
•  مقایسه کردن کودک با کودکان دیگر

زمان کودکی تاثیر فراوانی در شکل گیری شخصیت دارد. اگر در آن زمان بزرگترها با لحن سرزنش‌گرانه با کودک صحبت کنند کم‌کم احساس می‌کند که مشکل اساسی دارد و نسبت به دیگران کم‌تر است.

اگر این ذهنیت اصلاح نشود وقتی بزرگ‌تر شود با شیوه‌های نامناسبی با دیگران برخورد می‌کند: یا از آن‌ها فرار می‌کند، یا خود را دست‌کم می‌گیرد یا خود را از دیگران بهتر نشان دهد تا نشان دهد که من خیلی خوبم و دیگران بد هستند.

به باور جفری یانگ وجه تمایز طرحواره درمانی با سایر رویکردها این است که این رویکرد ترکیبی است. یعنی از جنبه های مختلف برای درمان طرحواره استفاده می کند. بر این اساس برای درمان طرحواره نقص / شرم نیز از تکنیک های ترکیبی استفاده می شود.

کتاب طرحواره های شخصیتی

علائم خطر در روابط عاطفی

اگر در روابطی قرار گرفتید و متوجه شدید که یک یا چند مورد از موارد زیر وجود دارد به سمت طرحواره‌ی شرم و نقص پیش می‌روید:

•  طرف مقابل شما را تحقیر می‌کند.
•  شما او را خیلی تحقیر می‌کنید.
•  معمولا ترس از برملا شدن عیب‌های درونی خود دارید.
•  خیلی تلاش می‌کنید خود را خیلی خوب نشان دهید.
•  اگر با شما با احترام برخورد کند احساس کنید که لایق این احترام نیستید.

کسانی که طرحواره‌ نقص و شرم دارند با بدن، صدا، اخلاق و قیافه‌ی خود راحت نیستند.

این افراد می‌خواهند قسمتی از وجود خود را پنهان کنند:

•  قسمتی از قیافه‌ی خود را پنهان می‌کنند تا مبادا کسی درباره‌ی آن قضاوت کند.
•  حرف‌های خود را کامل بیان نمی‌کنند تا مبادا تحقیر شوند.
• ملیت، سواد، مدرک و… خود را پنهان می‌کنند یا بیش از حد آن را بزرگنمایی می‌کنند تا دیگران را متوجه‌ی خود کنند.

سیمای بالینی طرحواره شرم و نقص: از نظر شناختی و باورهای ذهنی

افرادی که چنین طرحواره ای دارند در اعماق ذهن خود باور دارند که افرادی ناقص، معیوب، حقیر، نامناسب، بی ارزش یا دوست ناداشتنی اند. آن ها  در مورد خودشان، احساس شرمندگی می کنند. آن ها چه جنبه هایی از خودشان را ناقص می نگرند؟ تقریباً می توان گفت تمام ویژگی های شخصیتی خود را با این دید نگاه می کنند. آنها معتقدند آدمهایی بی نهایت عصبانی، نیازمند، شیطان صفت، تنبل، بداخلاق، خرفت، کسل کننده، عجیب و غریب، مطیع، چاق، لاغر، دراز، کوتاه یا ضعیف هستند.

آنها ممکن است تمایلات پرخاشگرانه و جنسی غیرقابل پذیرشی داشته باشند. گاهی اوقات نسبت به کارهایی که انجام نمی دهند، سخت احساس بی کفایتی می کنند. آنها از برقراری رابطه با دیگران می ترسند، هر لحظه احساس می کنند ترسشان رو می شود. احساس می کنند این موضوع باعث شرمندگی آنها شود. 

مطالعه بیشتر: رهایی از طرحواره رهاشدگی

سیمای بالینی طرحواره شرم و نقص : از نظر رفتاری

چنین افرادی رفتارهای نامعمول زیر را دارند: بی ارزش شمردن خودشان و اجازه دادن به دیگران برای بی ارزش سازی آنها. چنین افرادی ممکن است به دیگران اجازه دهند با آنها بدرفتاری کنند یا حتی به آنها توهین شود. آنها اغلب به انتقاد یا طرد، حساسیت زیادی نشان می دهند و بسته به این که بخواهند تسلیم طرح واره شوند یا آن را به صورت افراطی جبران کنند، ممکن است غمگین و ناراحت یا عصبانی شوند. آنها احساس می کنند به خاطر مشکلاتشان با دیگران، لیاقت سرزنش شدن را دارند.

آنها اغلب کمرو هستند و تمایل زیادی به مقایسهٔ خودشان با دیگران دارند. آنها در کنار دیگران احساس ناامنی می کنند، بویژه در ارتباط با افرادی که به خیال آنها، آدمهایی بی عیب بوده یا افرادی که ممکن است نقص هایشان را ببینند.

آنها ممکن است حسود و اهل رقابت باشند، به ویژه در حوزه هایی که احساسی نقص می کنند. اغلب برای زندگی مشترک، همسری طرد کننده و انتقادگر انتخاب می کنند و ممکن است به افرادی که آنها را دوست دارند، انتقاد کنند. 

افراد دارای طرحواره شرم و نقص به دلیل این که ممکن است دیگران نقص های آنها را ببینند از روابط صمیمی یا موقعیتهای اجتماعی کناره گیری می کنند.

خرید کتاب طرحواره های شخصیتی

اهداف درمان طرحواره شرم و نقص :

هدف اصلی کار کردن با چنین افرادی این است که عزت نفس‌شان افزایش یابد. افرادی که در جلسات طرحواره درمانی شرکت می کنند و درمان می شوند، معتقدند ارزش دریافت عشق و احترام را دارند. رهایی از تله شرم ونقص باعث می شود شخص احساس کند چنین طرحوارهای یا اشتباه بوده یا این که بسیار اغراق امیز جلوه داده شده است. علاوه براین، چنین افرادیاغلب می توانند نقص های خود را اصلاح کنند. حتی اگر نتوانند چنین کاری را انجام دهند، هیچ گاه ارزش خود را به عنوان یک انسان انکار نمی کنند. طبیعت بشر حکم می کند که ناکامل و ناقص باشند، اما با این وجود می توانیم دیگران را دوست داشتهباشیم. افرادی که طرح وارهٔ آنها بهبود پیدا کرده است در کنار دیگران، احساس راحتی بیشتری می کنند، کمتر احساس آسیب پذیریو بی پناهی می کنند و تمایل بیشتری برای وارد شدن به روابط اجتماعی دارند. وقتی دیگران به آنها توجه می کنند، کمتر احساس کمرویی می کنند.

چنین افرادی در صورت بهبود طرحواره شرم و نقص، به دیگران با دیدی کمتر قضاوت گونه و بیشتر پذیرش گرانه نگاه می کنند و نقص های انسان را از یک منظر واقع بینانه می نگرند. آنها تمایل بیشتری برای صحبت با دیگران نشان می دهند و دیگر سعی نمی کنند بسیاری از جنبه های شخصیت خود را پنهان کنند. آنها حس ارزشمند بودن شان را از دست نمی دهند، حتی وقتی مورد انتقاد یا طرد دیگران قرار بگیرند. آنها تعریف های دیگران را راحت تر می پذیرند و به دیگران اجازه نمی دهند با آنها بدرفتاری کنند. کمتر احساس نقص می کنند و در مورد خودشان و دیگران کمتر حالت بی نقص گرایانه پیدا می کنند. این بیماران بعد از بهبود، در انتخاب همسر، بیشتر دقت می کنند و کسی را بر می گزینند که آنها را دوست داشته و با ایشان به درستی رفتار کند. 

برای شناخت سایر طرحواره ها به مقاله زیر مراجعه کنید:

انواع طرحواره                                    

درمان طرحواره شرم و نقص

برای درمان طرحواره نقص و شرم مانند طرحواره‌های دیگر باید موارد زیر را در نظر گرفت:

•  اصلاح باورها و داستان‌های ذهنی
•  شفای کودک درون و تقویت والد حمایتگر درون
•  تغییر رفتارهایی که منجر به شرم و نقص می‌شود.
• استفاده از تکنیک های شناختی برای رهایی از تله نقص و شرم

باورهای طرحواره شرم و نقص به صورت زیر است:

•  من از بقیه‌ی افراد بدتر هستم.
•  دیگران من را زیر نظر دارند.
•  من دوست داشتنی نیستم.
•  من بی‌ارزش هستم.

این باورها توهماتی هستند که از کودکی در ذهن شخص می‌روند. شخص باید متوجه شود که این موارد واقعی نیستند و داستان‌های غیرواقعی هستند که باید عوض شوند.

برای شفای کودک درون باید گذری به کودکی خود بزنید و جاهایی که احساس شرم به شما دست داد را پیدا کنید و در آن لحظه به کودک درون خود محبت کنید و بگویید:”تو خوب هستی و من در کنارت هستم.” البته شفای کودک درون یک برنامه‌ی عمیق‌تر است که در کتاب طرحواره‌ها بیشتر بیان کرده‌ایم.

نکته‌ی مهمی که در این‌جا لازم است یادآوری کنیم این است که
راز رهایی از شرم پذیرفتن آن چیزی است که از آن فرار می‌کنید.
اگر از قیافه‌ی خود شرم دارید آن را نمایان سازید و نگران قضاوت دیگران نباشید.

در این زمینه‌ی رفتاری کارهای مهمی باید انجام دهید؛

•  از کسانی‌که شما را تحقیر می‌کنند دوری کنید و به آن‌ها اجازه ندهید شما را تحقیر کنند.
•  دست از تحقیر کردن دیگران بردارید.
•  توانمندی‌های دیگران را به آن‌ها گوشزد کنید.
•  خود را با دیگران مقایسه نکنید، به کشف توانمندی‌های خاص خود بپردازید.
•  هر روز یک کار غیرعادی در برخورد با غریبه‌ها انجام دهید تا شرم وجودتان از بین برود.

ما در موسسه ذهن موفق متوجه شده ایم که یکی از راه های بسیار عالی برای رهایی از طرحواره شرم و نقص آشنایی با تکنیک های ذهن آگاهی است. بر این اساس پیشنهاد می کنیم مقاله زیر را بخوانید: