طرحواره استحقاق

تا حالا شده با کسی برخورد کنی که همیشه فکر می‌کنه حق با اونه و بقیه باید طبق میلش رفتار کنن؟ این افراد معمولاً توقع دارن همه چیز مطابق خواسته‌هاشون پیش بره و اگه نشه، ناراحت یا عصبانی می‌شن. به این حالت می‌گن “طرحواره استحقاق” که باعث می‌شه فرد خودش رو برتر از دیگران بدونه و به نیازهای بقیه توجهی نداشته باشه. این رفتار می‌تونه تو روابط عاطفی، دوستی و حتی محیط کار مشکل‌ساز بشه و اطرافیان رو از فرد دور کنه.

آیا تا به حال احساس کردی که توقعاتت از دیگران بیش از حد بوده و باعث ناراحتی‌شون شده؟ فکر می‌کنی ممکنه رفتارهای استحقاق‌طلبانه‌ات روی روابط عاطفی یا دوستانه‌ات تأثیر منفی گذاشته باشه؟ چطور می‌تونی متوجه بشی که درگیر طرحواره استحقاق هستی و چه راه‌هایی برای اصلاحش وجود داره؟ آیا دوست داری بدونی چطور می‌تونی با درک بهتر نیازهای دیگران، روابط بهتری بسازی و از تنهایی جلوگیری کنی؟ پس این مقاله رو تا آخر بخون

داستان مردی که طرحواره استحقاق دارد

حمید همیشه فکر می‌کرد که بقیه باید مطابق میل او رفتار کنند. در محیط کارش، کارمندانش جرأت نداشتند روی حرفش حرف بزنند، چون هر وقت کسی نظر مخالفی می‌داد، با اخم و عصبانیت جوابش را می‌داد. اگر هم کسی جرأت می‌کرد “نه” بگوید، کار را به تحقیر و سرزنش می‌کشاند. خودش را آدم خاصی می‌دانست که لیاقت بهترین‌ها را دارد، بدون اینکه نیاز ببیند تلاشی برای به دست آوردنشان بکند.

در خانه هم همین بود. وقتی به خانه می‌آمد، انتظار داشت همه چیز آماده باشد، غذا گرم باشد، خانه مرتب باشد، و همسرش الهه، با لبخند منتظرش بماند. اگر روزی الهه خسته بود یا به کمک نیاز داشت، حمید ناراحت می‌شد و می‌گفت: «پس این زندگی رو برای چی ساختیم؟ که من بیام بشینم ظرف بشورم؟» الهه کم‌کم یاد گرفت که نیازهایش را پنهان کند و هرچه حمید می‌خواست انجام دهد، چون نمی‌خواست بحث و دعوا راه بیفتد.

اما اوج داستان زمانی بود که در یک مهمانی خانوادگی، یکی از دوستانش از موفقیت‌های کاری خودش تعریف کرد. حمید که تحمل نداشت کسی جز خودش مرکز توجه باشد، سریع صحبت او را قطع کرد و شروع کرد به بزرگ جلوه دادن خودش. اما این بار کسی برایش دست نزد، کسی او را تحسین نکرد. بعد از مهمانی، وقتی خواست با الهه درد دل کند که “چرا کسی قدرش را نمی‌داند”، الهه با خستگی لبخندی زد و گفت: «شاید وقتش رسیده که کمی هم به بقیه فکر کنی، نه فقط به خودت.»

این جمله در ذهن حمید ماند. آیا واقعا همیشه حق با او بود؟ یا شاید تمام این سال‌ها، فقط خودش را دیده بود؟

    این مقاله در مورد طرحواره استحقاق و راه کارهای شناخت آن است که بر اساس مدل طرحواره درمانی توضیح داده شده است. در ابتدا در این بخش به معرفی کامل طرحواره ها می پردازیم از این رو حتما ویدیو های زیر را گوش کنید. قبل از شناخت طرحواره استحقاق می بایست شناخت کلی و کاملی و از طرحواره ها داشته باشید برای این منظور ویدیو های آموزشی در این مقاله گذاشته شده است. طرحواره استحقاق چیست؟ هرشخصی می‌تواند در ارتباطات اجتماعی و عاطفی خود بسیار موفق عمل کند، اما بعضی از افراد در طرحواره استحقاق می‌افتند و دیگران را از خود دور می‌کنند. این افراد فکر می کنند از بقیه‌ی مردم بالاتر هستند و همیشه حق با خودشان است. هر وقت چیزی می خواهند باید دیگران هر طوری که شده فراهم کنند و یا گرنه می کنند و یا عصبانی می شوند. این افراد برتری جو هستند و توجهی به خواسته های دیگران ندارند. در روابط عاطفی و دوستی و کاری به صورت زیر هستند:

• با همسر و یا افراد مهم زندگی روابط بی عاطفه ای دارند و به نیازهای طرف مقابل توجهی نمی کنند.
•  اگر در موقعیتی نتواند برتری طلبی خود را نشان دهد از ان جا می روند.
• این افراد گاهی برعکس عمل می کنند و با دادن هدیه های پر زرق و برق و یا کارهای ظاهرا خیرخواهانه می خواهند نشان دهند که به فکر دیگران هم هستند.

مطالعه بیشتر: طرحواره بی اعتمادی 

موارد زیر نشانه‌هایی هستند که مشخص شود آیا شما در طرحواره استحقاق قرارگرفته‌اید یا خیر. برای اطلاع از طرحواره های خود می توانید تست طرحواره های یانگ را انجام دهید:

نشانه‌های طرحواره‌ استحقاق

•  برای من بسیار سخت است که دیگران در مقابل خواسته‌هایم جواب منفی بدهند.
•  برای من سخت است که دیگران از من جلوتر باشند.
•  اصرار دارم که دیگران مطابق میل من رفتار کنند.
• احساس می‌کنم کاری که من انجام می‌دهم ارزشمندتر از کارهای دیگران است.
•  از این‌که کسی بخواهد جلوی بایستد و مخالفت کند متنفرم.

دوره درمانی طرحواره استحقاق

در این بخش به معرفی کامل طرحواره استحقاق به صورت یک فایل ویدیویی می پردازیم با دیدن و تماشای این ویدیو تا انتها میتوانید به صورت کامل طرحواره استحقاق را بشناسید. از این پیشنهاد میکنم قبل از ادامه مقاله حتما ویدیو را با دقت گوش بدید و در صورت لزوم یادداشت بردارید چون درمان طرحواره ها ابتدا با شناخت آنها انجام میشود.  

ویژگی‌های طرحواره‌ استحقاق

کسانی‌که طرحواره استحقاق را دارند کنترل‌گر، و طلب‌کار از دیگران هستند. این افراد نمی‌توانند با دیگران همدلی کنند یا آن‌ها را درک کنند. دنبال این هستند که بار زندگی را بر دوش دیگران قرار دهند. یکی از ویژگی‌های این طرحواره این است که برعکس بقیه‌ی طرحواره‌ها در این مورد خود شخص اذیت نمی‌شود، بلکه دیگران بسیار رنج می‌برند و به همین سبب از آن شخص دور می‌شوند. اگر تله استحقاق زیاد شود توقع شخص از دیگران بالا می‌رود و بدون هیچ تشکر و جبرانی انتظار دارد دیگران در خدمت او باشند. طبق نظریه جفری یانگ بنیان‌گذار طرحواره‌ درمانی یکی از نیازهای هر شخصی محدودیت‌های واقع‌بینانه است. براین‌اساس کسانی که طرحواره‌ استحقاق دارند از این نیاز خود غافل هستند. انسان موجود اجتماعی است و باید بتواند هم حق خود و هم حق دیگران را گرامی بدارد. با رهایی از استحقاق انسان به یک آرامش عمیق‌تر دست می‌یابد و برای دیگران جذاب‌تر می‌شود.

ریشه‌های طرحواره‌ استحقاق

•  ارضای بیش از حد نیازها
•  عدم وجود مجدودیت در کودکی
•  جبران افراطی سایر طرحواره‌ها: زمانی که شخص احساس می‌کند در کودکی دیگران حقش را پایمال کرده بودند ممکن است برای جبران آن حقوق به صورت افراط‌گونه‌ای دچار استحقاق شود.
•  یادگیری از طرف والدین

 

خطرات طرحواره استحقاق در روابط عاطفی

اگر شما در رابطه‌ای عاطفی هستید و موارد زیر در مورد شما صادق هستند به سمت استحقاق می‌روید و باید تلاش کنید خود را رها کنید:

•  طرف مقابل به دفعات زیادی نیازهایش را فدای نیازهای شما می‌کند.
• به شما اجازه‌ی کنترل‌گری می‌دهد.
•  اجازه‌ی سوء‌استفاده به شما می‌دهد.
•  از ابراز نیازهایش به شما می‌ترسد.
•  انتظار زیادی از او دارید.

این موارد نشان می‌دهند که شما در یک رابطه‌ی یک‌طرفه به نفع خودتان قرار گرفته‌اید و طرف مقابل را به شدت اذیت می‌کنید.

مطالعه بیشتر: خانواده درمانی چیست 

5 تمرین عملی برای درمان طرحواره استحقاق

1. خودآگاهی: شناسایی باورهای ناسازگار

اولین گام برای تغییر طرحواره استحقاق، شناسایی باورها و رفتارهایی است که آن را تغذیه می‌کنند. برای این کار، لازم است لحظاتی که احساس می‌کنید حق دارید از دیگران انتظار داشته باشید خواسته‌های شما را بدون قید و شرط انجام دهند، بررسی کنید. مثلاً اگر در یک جلسه کاری تصور می‌کنید ایده شما باید بدون بررسی پذیرفته شود، از خود بپرسید: «آیا این انتظار من منطقی است؟ آیا به دیگران هم فرصت ابراز نظر داده‌ام؟» یادداشت کردن این موقعیت‌ها به شما کمک می‌کند الگوهای رفتاری خود را شناسایی کرده و درک کنید که این رفتارها چگونه بر روابط شما تأثیر می‌گذارند.

2. تقویت همدلی و توجه به نیازهای دیگران

افراد با طرحواره استحقاق معمولاً به نیازها و احساسات دیگران توجه کمتری دارند. برای تقویت همدلی، تمرینی را شروع کنید که در هر تعامل، از خود بپرسید: «دیگران در این موقعیت چه احساسی دارند؟ نیازهای آن‌ها چیست؟» سعی کنید در مکالمات روزانه خود، به‌جای تمرکز صرف بر ایده‌ها و نیازهای خود، با دقت به دیگران گوش دهید و به آن‌ها واکنش نشان دهید. این تمرین ساده می‌تواند به تدریج رفتارهای استحقاق‌محور را کاهش داده و روابط شما را بهبود بخشد.

3. ایجاد مرزهای شخصی سالم

افرادی با طرحواره استحقاق ممکن است به‌صورت ناخودآگاه از مرزهای دیگران عبور کنند، زیرا باور دارند که نیازهایشان برتر است. تمرین تعیین و احترام به مرزها می‌تواند به ایجاد تعادل کمک کند. برای مثال، اگر احساس می‌کنید باید از منابع یا زمان دیگران استفاده کنید، ابتدا از خود بپرسید: «آیا این درخواست من برای آن‌ها معقول و منصفانه است؟ آیا این رفتار مرزهایشان را نقض می‌کند؟» در صورت لزوم، از دیگران اجازه بگیرید و به پاسخ آن‌ها احترام بگذارید. این تمرین به شما کمک می‌کند رفتارهای خودمحورانه را به رفتارهای متعادل و منصفانه تغییر دهید.

4. کار بر روی فروتنی و پذیرش اشتباهات

افراد با طرحواره استحقاق معمولاً در پذیرش اشتباهات یا انتقادها دچار مشکل هستند. برای تمرین فروتنی، موقعیت‌هایی را که در آن‌ها مرتکب اشتباه شده‌اید، یادداشت کنید. سپس به جای توجیه یا مقصر دانستن دیگران، مسئولیت کامل رفتار خود را بپذیرید و به‌صورت مشخص به این سوال پاسخ دهید: «چطور می‌توانم این اشتباه را جبران کنم یا دفعه بعد بهتر عمل کنم؟» این تمرین به شما کمک می‌کند مسئولیت‌پذیری بیشتری داشته باشید و دیدگاه واقع‌بینانه‌تری نسبت به خود ایجاد کنید.

5. تمرین تعادل در دریافت و بخشش

یکی از ویژگی‌های افراد با طرحواره استحقاق، تمایل به دریافت بیش از حد و ناتوانی در بخشش متقابل است. برای مقابله با این ویژگی، تمرینی طراحی کنید که در آن روزانه یک اقدام مثبت برای دیگران انجام دهید، بدون اینکه انتظار جبران داشته باشید. این اقدامات می‌توانند کوچک باشند، مانند کمک به همکار، گوش دادن به مشکلات یک دوست، یا حتی انجام کاری در خانه برای اعضای خانواده. به مرور زمان، این تمرین حس بخشندگی و تعادل را در شما تقویت می‌کند و به شما یاد می‌دهد که لذت از روابط سالم در تعامل متقابل است.

مطالعه بیشتر: طرحواره‌ محرومیت هیجانی