طرحواره شکست
این مقاله در مورد طرحواره شکست و نشانه ها و درمان آن است که بر اساس مدل طرحواره درمانی توضیح داده شده است.
طرحواره شکست
هر انسانی استعداد فوق‌العاده‌ای برای موفقیت در زندگی دارد زمانی این استعداد شکوفا می‌شود که شخص از تله شکست عبور کند.جفری یانگ یکی از طرحواره های اصلی را همین طرحواره شکست می داند.
کسانی‌که طرحواره شکست دارند باور دارند که شکست خورده هستند و مانند طرحواره نقص / شرم احساس بی کفایتی می کنند. اغلب مواقع حسرت گذشته یا شانس بد خود را می خورند و تلاش می‌کنند جامعه یا دیگران را مقصر ناکامی‌های خود بدانند. در روابط با دیگران هم به یکی از صورت‌های زیر هستند:
- یا اصلا خود را قبول ندارند و یا همیشه فکر می کنند دیگران کارها را بهتر انجام می دهند.
- سرگردان است و دنبال هدف و برنامه ریزی برای موفقیت نیست .
- و یا پیشرفت های دیگران را بی ارزش جلوه می دهند و یا تلاش می کنند به گونه ای بی نقص کارها را به سرانجام برسانند و چون نمی توانند دچار استرس فراوان می شوند.
موارد زیر اگر زیاد تکرار شوند نشان‌دهنده‌ی گیرکردن در تله شکست است:
نشانه‌های طرحواره شکست
- احساس می‌کنم که موفقیت‌های دیگران در زمینه‌های مختلف از من بیشتر است و این باعث ناراحتی زیاد من می‌شود.
- به محض این‌که به آستانه‌ی موفقیت نزدیک می‌شوم احساس شکست می‌کنم.
- احساس می‌کنم هیچ استعداد به‌درد‌بخوری ندارم.
- به دلیل شکست‌هایم در محیط کار یا در جامعه احساس حقارت می‌کنم.
- اکثر هم‌سن‌و‌سالانم از من موفق‌ترند.
اگر اغلب موارد بالا در بیشتر مواقع در مورد شما درست هستند باید مراقب باشید که در دام شکست نیفتید.
ویژگی‌های طرحواره شکست
کسانی که در این طرحواره قرار می‌گیرند ویژگی‌های زیر را دارند:
- اوضاع را همیشه خلاف میل خود می‌بینند.
- برای به دست آوردن موفقیت بیشتر هیچ تلاشی نمی‌کنند.
- تحمل رقابت برای کار بهتر ندارند.
- کار را در نیمه‌های راه رها می‌کنند.
- احساس می‌کنند در زندگی شکست خورده هستند.
- به توانمندی‌های خود اهمیتی نمی‌دهند.
- یا سمت افراد بسیار شکست خورده می‌روند یا همیشه دنبال افراد خیلی موفق هستند تا شاید آن افراد موفق آن‌ها را نجات دهند.
کتاب طرحواره های شخصیتی
ریشه‌های طرحواره شکست
طرحواره شکست ممکن است در کودکی یا در مراحل بعدی زندگی تشکیل شده باشد. در زیر به تعدادی از ریشه‌های این طرحواره در دوران کودکی اشاره می‌کنیم:
- انتقاد و مقایسه‌ی زیاد والدین
- معیارهای بالای والدین
- عدم توجه والدین به موفقیت‌های کودک
- احساس بیگانگی و کوچک‌تری نسبت به همسالان
درمان طرحواره شکست
اگر شخصی می‌خواهد در راستای درمان طرحواره شکست اقدام کند باید سه کار مهم در پیش بگیرد:
- تغییر دیدگاه
- شفای کودک درون
- یادگیری رفتارهای جدید
دیدگاه خود را نسبت به شکست تغییر دهد؛ یعنی اگر در جایی شکست خورد حتی اگر ناراحت هم شد، باز هم به خود بگوید که من هنوز هم می‌توانم کارم را به روش دیگری انجام دهم. شخص باید بداند که خودش با کارش یکی نیست؛ بدین معنی که اگر کاری را نمی‌تواند خوب انجام دهد دلیل بر این نیست که خودش هم بد باشد.
در این قسمت دو تکنیک برای درمان تله شکست ارائه می‌کنیم: تبر و جدول سود‌و‌زیان.
شکست از یک ذهن آسیب دیده ایجاد می شود. کسی که ذهنش پر از شکست است همه چیز را خلاف میل می بیند. در اعماق ذهنش منتظر است که کارهایش با مانع روبرو شود. وقتی با مانع روبرو شد می گوید: ” من از اول می دانستم”
در کارگاه های طرحواره درمانی تاکید زیادی به مراجعان می کنیم که به ندانستن خود اقرار کنید. فرض کنید چیزی نمی دانید. از الان می خواهید در ذهن خود چیزی قرار دهید. پس “نمی شود” “نمی توانم” و… افسانه هایی هستند یادگار گذشته.
در کتاب طرحواره های شخصیتی تکنیک های مختلفی برای رهایی از انواع طرحواره ها بیان کرده ام که در اینجا چند مورد از آن ها را معرفی می کنم:
تکنیک تبر
این روش شامل سه مرحله است: تماشا، برچسب و رهاسازی.
در مرحله تماشا ما بدون هیچ قضاوتی فقط به آن چه در ذهن‌مان می‌گذرد نگاه می‌کنیم. ذهن ما در هنگام شکست تولید ناامیدی، غم، خشم و… می‌کند. ما مثل مشاهده گری بیرونی فقط به این افکار و احساسات نگاه می‌کنیم. مشاهده گری روش بسیار مفیدی است که شخص را قدرتمند می‌سازد و او را از خودسرزنشی نجات می‌دهد.
راه حل این نیست که نگذاریم فکر بد و یا احساس بد در وجودمان ایجاد شود، راه حل این است که اگر ایجاد شد مثل یک مشاهده گر برای لحظاتی آن فکر و احساس را نگاه کنیم و هیچ قضاوتی در مورد آن نکنیم.
تصور کنید به یک چشمه نگاه می‌کنید. شما قضاوت نمی‌کنید که چرا چشمه این گونه حرکت می‌کند و یا چرا حباب‌هایی در آن درست می‌شود، بلکه فقط آن را می‌بینید. ذهن هم به‌همین صورت است. یعنی شما می‌توانید فقط آن را نگاه کنید بدون هیچ قضاوتی. مثلا وقتی به خاطر شکست در کاری از دست خودتان ناراحت هستید و دائم در ذهن خود را سرزنش می‌کنید، شما به عنوان یک مشاهده گر فقط به این چیزهایی که در ذهنتان می‌گذرد نگاه کنید.
در مرحله برچسب شما بر آن چیزهایی که در ذهنتان است یک اسم می‌گذارید. مثلا به خود می‌گویید: این یک فکر زود گذر است یا این یک احساس است و…. با این کار شما از این افکار و احساسات اذیت کننده نجات می‌یابید و از بیرون به خود می‌نگرید.
و در مرحله آخر که رهاسازی است اجازه می‌دهید این افکار و احساسات رها شوند. رهاشدن بدون اجبار است؛ یعنی خود را درگیر این افکار و احساسات نمی‌کنید، بلکه آن‌ها را رها می‌کنید تا اگر می‌خواهند بروند بروند و حتی اگر هم دوباره برگشتند شما فقط تماشاگر آن‌ها هستید.
شفای کودک شکست خورده درون
زمانی که طرحواره شکست به صورت عمیقی در وجود ما رخنه کرده باشد دائم خود را سرزنش می‌کنیم و به خاطر این که نتوانستیم به هدف‌هایمان برسیم غمگین میشویم. در این صورت انگار کودکی نالان و خسته در درون ما در حال له شدن است که احساس می‌کند دیگر هیچ فریادرسی نیست.
در تجربیات مشاوره‌ای و کارگاهی ما متوجه شده‌ایم که بیشتر افراد دارای طرح واره شکست به دنبال ناجی مبهمی هستند که بیاید و آن‌ها را پول دار و یا موفق کند. به همین سبب بسیاری از این افراد طعمه‌های مناسبی هستند برای کلاهبرداران و کسانی که می‌خواهند از افراد نیازمند سوءاستفاده کنند.
تمرین برای رهایی از طرحواره شکست:
لحظاتی تصور کنید که کودکی در درون شما است که نیاز به والد مهربانی دارد که او را نوازش کند و محبتی صادقانه نثار او کند. اکنون قرار بر این است که با این کودک( که سمبل احساسات درونی شماست) آشتی کنید و به جای تحقیر کردن، او را درک کنید و مورد حمایت قرار دهید. من فرزاد میراحمدی در کتاب طرحواره های شخصیتی بیان کرده ام که درون ما گویی کودکی نشسته است که می خواهد شخصی او را دریابد. آن شخص کسی نیست به جز خودمان.
بنابراین با جملاتی مانند موارد زیر با کودک درون به گفتگو بنشینید:
- می‌دانم که تاکنون از تو دور بودم و تحقیرت می‌کردم
- می‌دانم نیاز به توجه داشتی
- می‌دانم از طرف دیگران در کودکی و یا الان سرزنش شده ای
- می‌دانم …..
ولی
امروز آمده‌ام که با تو صحبت کنم و بگویم:
- تو دوست داشتنی هستی
- از این به بعد همیشه در کنارت هستم
- حتی اگر ناراحت هم شدم به تو حرفی نخواهم زد
- اگر هم اشتباهی کردی تو را سرزنش نمی‌کنم
- و…
هدف از تمرین بالا کسب آگاهی از نیاز درونی است و همچنین آگاهی
از این‌که باید سرزنش‌های درونی را رها کنیم و به خودمان امید دهیم و کار را شروع کنیم.
یادتان باشد که شکست یا موفقیت یا هر چیز دیگری فقط یک عادت ذهنی هستند. اگر ذهن ما چندبار شکست بخورد کم کم به شکست عادت می‌کنیم و اگر چندبار پیروز شود به پیروزی عادت می‌کند. بنابراین از اکنون هر موفقیتی که به دست آوردید آن را گرامی بدارید و از آن لذت ببرید و خود را برای موفقیت‌های دیگر تشویق کنید.
تکنیک عوض کردن اطرافیان شکست خورده
کسانی که ذهنیت شکست خورده دارند به سمت کسانی گرایش پیدا می کنند که شکست خورده هستند. البته افراد موفق را هم مورد سرزنش قرار می دهند که موفقیت آن ها را کم ارزش کنند. ما به افراد توصیه می کنیم سعی کنید کمتر با افراد شکست خورده ارتباط عمیق برقرار کنید. چندان به حرف آن ها توجه نکنید. خود را با تقویت تکنیک های کلامی به سمت افراد موفق تر ببرید.
مقاله زیر را بخوانید:
به عنوان آخرین نکته بیان می کنیم که در بسیاری از موارد طرحواره شکست از میل ما برای عافیت طلبی است. در ذهن خودمان از تلاش دوری می کنیم. دنبال بهانه ای برای شکست هستیم. رهایی از شکست یعنی آغاز شکوفایی خود.
برای شناخت سایر طرحواره ها به لینک زیر مراجعه نمایید:
دیدگاهتان را بنویسید