ذهنیت طرحواره ای

ذهنیت طرحواره ای

هر کسی در زمان‌های مختلف وضعیت‌های روحی و رفتاری مختلفی دارد؛ گاهی مثل کودک زود عصبانی و یا غمگین می‌شود، گاهی احساس می‌کند کسی در ذهنش او را به باد انتقاد یا مسخره می‌گیرد، گاهی نیز از مسائل فرار می‌کند و گاهی تسلیم شرایط سخت زندگی می‌شود، زمانی هم این شخص افسرده و نالان است و گاهی شاد. البته مواقعی هم وجود دارد که این شخص می‌تواند با عقل و خرد کارهای خود را به انجام برساند. این وضعیت‌های مختلف هیجانی و رفتاری را ذهنیت طرحواره ای می‌گویند.

گیتا یاکوب و همکاران (۲۰۱۵) اظهار می‌کنند که هر کسی در هر حالتی یک ذهنیت خاص به کار می‌گیرد و به‌کارگیری این ذهنیت ها هم ناخودآگاه است.

تست ذهنیت طرحواره ای چیست

ذهنیت های طرحواره ای یا سالم هستند و به ما کمک می‌کنند و یا ناسالم هستند و زندگی ما را با اختلال مواجه می‌کنند. ذهنیت های سالم از عقل و هیجانات سالم ما سرچشمه می‌گیرند و ذهنیت های ناسالم ما از طرح‌واره‌های ما به دست می‌آیند. شناخت ذهنیت ها نسبت به طرح‌واره خیلی راحت‌تر است. وقتی ذهنیت های خود را بشناسیم می‌توانیم آن‌ها را عوض کنیم و در عین حال اگر ذهنیت های دیگران را بشناسیم می‌توانیم خیلی بهتر آن‌ها را به ذهنیت سالم هدایت کنیم و رابطه‌ی خوبی با آن‌ها داشته باشیم.

ذهنیت طرحواره ای، آن وضعیتی است که ما در ارتباطات و در برخورد با چالش‌های زندگی به کار می‌گیریم. ذهنیت در بر گیرنده‌ی رفتار، فکر، احساسات و حتی حس‌های بدنی ما است. ذهنیت مثل روی دریا است و طرح‌واره عمق دریا.

• ذهنیت طرحواره ای، شیوه بروز طرحواره ها است.

  • ذهنیت طرحواره ای نیز می تواند شیوه بروز طرحواره های چندگانه ای باشد که سبک های مقابله ای متفاوتی را در بر می گیرد (ون جندرن و همکاران، ۲۰۱۲) و واکنش های ممکن به برانگیختگی طرحواره ای بی شمارند. • ما طرحواره ها را نمی بینیم بلکه تنها، فعال شدن شان را در اینجا و اکنون ملاحظه می کنیم (کلاگ و یانگ ،۲۰۰۶، رودیگر، ۲۰۱۲، صفحه ۳). تشخیص ذهنیت های طرحواره ای به درمانگران کمک می کند که تأثیر آن ها را مشاهده کنند. بنابراین، ذهنیت طرحواره ای، مفهومی سیال از آسیب پذیری طرحواره ای است و در بردارنده ی وجوه هیجانی، شناختی و رفتاری شخصیت می باشد که همگی در طرحواره درمانی یکپارچه شده اند، فارل و شاو، ۲۰۱۲). زمانی که درگیر طرحواره ای هستید، می توان گفت که یک ذهنیت طرحواره ای دارید .

وقتی یک طرحواره فعال می شود و فرد از یک سبک مقابله ای استفاده می کند در حالتی قرار می گیرد که به آن ذهنیت می گوییم. بنابراین فرمول ذهنیت طرحواره ای عبارت است از: فعال شدن طرحواره + استفاده از سبک مقابله ای = ذهنیت. ذهنیت ها انواع مختلفی دارند. هر ذهنیتی نشان دهنده فعال شدن یک یا چند طرحواره و استفاده از یک سبک مقابله ای است. ذهنیت ها وضعیت اینجا و اکنون ” ماست. همان احساس ها، افکار و رفتارهایی است که در لحظه حال از آنها استفاده می کنیم. مثلا وقتی که طرحوارهی بی اعتمادی ابدرفتاری فعال می شود و از سبک جبران افراطی استفاده می کنیم ممکن است احساس خشم کنیم و دست به پرخاشگری بزنیم. رفتارهای پرخاشگرانه ما یکی از ذهنیت ها به نام ذهنیت کودک خشمگین است.

مطالعه بیشتر: بازسازی رابطه بعد از خیانت

• کار با ذهنیت های طرحواره ای آسان است. کار با نقشه ذهنیتی ( که در بخش ۸.۲ بدان پرداخته شده است امکان متمرکز شدن بر روی ۴ یا ۵ ذهنیت را در درمان فردی فراهم می کند (فارل وشاو، ۲۰۱۲) و احتمالا در مجموع، کمتر از ۷ و یا ۸ ذهنیت در کار زوجی مورد نیاز باشد. بعلاوه، به دقت و جامعیت کار درمان می افزاید و باعث اعتماد پذیر شدن پاسخ درمانگر میشود( معتبرسازی یا محدودیت گذاری). مفهوم سازی موردی بر اساس ذهنيتها، راحت تر امکان پیش بینی و عمل برای زوجین و درمانگران را فراهم می کند.

انواع ذهنیت های طرحواره ای

• ذهنیت های طرحواره ای اساسی، شامل موارد زیر می باشند

مطالعه بیشتر: طرحواره شکست

ذهنیت کودکانه

پاسخ های اولیه ای هستند که لازمه بقای فرد می باشند. کودک مجبور بوده است که در هنگام عدم ارضای نیاز خود، به دنبال روش مقابله ای باشد (فارل و شاو؛ ۲۰۱۲). این ذهنیت ها نماینده هیجانات اساسی نظیر خشم، ترس، تنفر، فقدان و شادمانی هستند و ارتباط نزدیکی با احساس های بدنی دارند. بروز این نشانه ها به معنی نیازهای هیجانی اساسی است که با برآورده نشده اند و یا اینکه با تهدید مواجه شده اند.

ذهنیت والد درونی سازی شده

اسنادهای مهم درونی شده ای هستند که توسط دیگران شکل گرفته اند که شامل باورهای مرکزی و اندیشه های خودکار منفی بوده که تکرار شونده هستند. می توان این ذهنیت ها را به مثابه “درون فکنی های سمی والدگونه” نیز در نظر گرفت toxic (فروید، ۱۹۱۷) که به شکل “صداهای منفی که در سر فرد می چرخند”، تجربه می شوند.

همین الان تست بزن

تست طرحواره یانگ

ذهنیت های طرحواره ای مقابله ای ناکارآمد

واکنش های مقابله ای بین فردی هستند که مبتنی بر تجارب اولیه کودکی می باشند. ذهنیت های طرحواره ای مقابله ای ، در محیطی فاقد توجه کافی به کودک، شکل گرفته اند و این تجارب عموما هیجانات اجتماعی نظیر شرم، احساس گناه یا احساس برتری را در بر می گیرند. این ذهنیتها، واکنش های رفتاری هستند که بر روی پیوستاری قرار دارند که از یک سو اطاعت و از سوی دیگر تسلط وجود دارد. نیروی تغذیه کننده این ذهنیت ها، هیجانات اولیه ( ذهنیت های کودک) و ارزش گذاری ها (ذهنیتهای والد) می باشد.

ذهنیت طرحواره ای سالم

ذهنیت های طرحواره ای سازگارانه و یکپارچه شده ی “بالغ سالم “و “کودک شاد می باشد .

ذهنیت های طرحواره ای کودک

۱.۱. آسیب پذیری

۱.۱.۱ .کودک آسیب پذیر خود را کودک تنهایی می بیند و تا زمانی که بتواند والدین خود را خشنود و راضی نگه دارد، خود را ارزشمند می داند. به دلیل این که مهم ترین نیازهای هیجانی کودک عموما برطرف نشده اند، احساس پوچی، تنهایی، عدم پذیرش اجتماعی، عدم لیاقت در دوست داشته شدن، دوست داشته نشدن و عدم امکان دوست داشته داشتن به او دست میدهد.

• تجربه اضطراب یا غم و درماندگی
• ۱‌.۲. خشم و عصبانیت
• ۱.۲.۱.کودک عصبانی به شدت عصبانی، خشمگین، برآشفته و ناکام است و نیز به خاطر این که نیازهای هیجانی اساسی (یا جسمانی کودک آسیب پذیر برآورده نشده اند، نا شکیباست. او خشم سرکوب شده اش را به شیوه های نامناسبی تخلیه می کند. ممکن است توقعاتی داشته باشد که باعث شود که “حق به جانب” يا “لوس” به نظر برسد و دیگران را از اطرافش پراکنده کند. •
• ۲٫۲.۱.کودک خشمگین، احساسات شدید خشم را تجربه می کند که باعث می شود به افراد و اشیا آسیب وارد کند. خشمی که فرد نشان میدهد، غیر قابل کنترل است و گاهی با هدف منهدم کردن متخاصم به معنای واقعی، بروز می یابد؛ این ذهنیت را می توان در کودکی که فریاد می زند یا تکانشی به برون ریزی هیجاناتش می پردازد نیز مشاهده نمود.

۳.۱ فقدان انضباط و مهارگری

• ۱.۳.۱. کودک تکانشگر بر اساس خواسته های دلبخواهی یا تکانه های لحظه ای، خودخواهانه و غیر قابل کنترل اش عمل می کند تا به هدفش برسد بدون اینکه پیامدهای احتمالی رفتارش را برای خود یا دیگران در نظر بگیرد. او اغلب نمی تواند کامجویی های لحظه ای اش را به تأخیر اندازد و ممکن است لوس به نظر برسد.
• ۱.۳.۲ . کودک بی انضباط نمی تواند خود را ملزم کند که تکالیف خسته کننده و معمول را به پایان رساند، سریعا امیدش را از دست میدهد و کار را رها می کند.

مطالعه بیشتر: درمان محرومیت هیجانی

۲. ذهنیت های طرحواره ای مقابله ای ناسازگارانه

۲.۱. تسلیم

۲.۱.۱. ذهنیت تسلیم شده مطیع از ترس مطرود شدن و یا هر گونه کشمکشی، به شیوه منفعلانه، مطیع، سلطه پذیر، اطمینان طلب یا خود تحقیر گر در مقابل دیگران رفتار می کند. او منفعلانه خود را در معرض بد رفتاری قرار میدهد یا هیچ قدمی در جهت رفع نیازهای سالم خود برنمی دارد. او افراد یا رفتارهایی را انتخاب می کند که الگوی طرحواره ای خود شکن اش را حفظ می کنند و ممکن است احساس تنفر شدیدی را تجربه کند.

• ۲.۲. اجتناب

• ۲.۲.۱ . محافظ بی تفاوت

  • از نظر روان شناختی، از درد طرحواره ای خود با بی تفاوتی هیجانی دوری می کند. او همه هیجانات خود را سرکوب می کند، با دیگران قطع ارتباط کرده و کمک دیگران را رد می کند و در واقع؛ مکانیکی و بدون احساس می نماید. نشانگان و علایم این ذهنیت شامل شخصیت زدایی، احساس تهی بودن، بی حوصلگی، استعمال مواد، پرخوری شکایات روان تنی و پوچی است . وی از نیازهای درونی، هیجانات وافکارش فاصله می گیرد و احساس پوچی می کند، (آرنتز،۲۰۱۲b). |

• ۲.۲.۲ . ذهنیت خود آرام بخش بی تفاوت با مشغول شدن به انجام فعالیت هایی که تا حدودی آرام کننده

  • تحریک گر هستند یا موجب حواس پرتی او نسبت به احساساتش می شوند، عواطفش را سرکوب می کند و فرد عموما این رفتارها را به شیوه ای اعتیادگونه یا تکانشی انجام میدهد که می تواند به شکل اعتیاد به کار، قماربازی، ورزش های پرخطر، فعالیت جنسی بی بند و بار یا استعمال مواد نمود یابد. گروه دیگری از افراد که وارد فرآیند درمان می شوند، به شکل وسواسی در فعالیت های انزوا طلبانه خود غرق می شوند که به جای واداشتن شان به تحرک، خاصیت خود آرام بخشی دارد؛ نظیر انجام بازی های کامپیوتری، پرخوری، تماشای تلویزیون یا خیالبافی.

• ۲.۳. جبران افراطی

• ذهنیت طرحواره ای خود بزرگ منش،

  • رقابت جو، حق به جانب، بزرگ بین، بهره کش و طالب مقام و جایگاه است تا بدین واسطه آنچه طالبش است به دست آورد. وی کاملا خود شیفته است و همدلی کمی نسبت به نیازها و احساسات دیگران دارد. خود را برتر می داند و انتظار دارد که دیگران او را “خاص” بدانند. اعتقادی به پیروی از قوانینی که سایرین از آن ها تبعیت می کنند، ندارد . او شیفته تحسین است و اغلب غلو می کند یا به شیوه خود بزرگ منشانه ای رفتار می کند تا احساس مهم بودن کند. این شیوه رفتاری، جبرانی برای احساسات خود کم بینی، بی کفایتی یا تردیدی است که از درون احساس می کند (آرنتز ، b2012)

• ۲.۳.۲ . قلدر مهاجم

  • به شیوه استراتژیک و کنترل شده ای به دیگران آسیب های هیجانی، جسمانی، جنسی و کلامی وارد می کند یا این کار را توأم با بزهکاری و فعالیت های ضد اجتماعی انجام میدهد. انگیزه او ممکن است جبران افراطی برای مورد سوء استفاده قرار گرفتن و تحقیر شدن یا جلوگیری از این موارد باشد. او خصوصیات سادیستی و دگرآزارگرانه دارد.

• ۳٫ ذهینت های والد ناکارآمد

۳.۱. والد تنبیه گر، صدای درونی شده ی والدین است که سرزنشگر هستند و فرد را تنبیه می کنند. فردی با ذهنیت تنبیه گر از خودش عصبانی میشود و احساس می کند که شایسته تنبیه به خاطر داشتن با ابراز نیازهای طبیعی است که والدین اش او را از ابرازشان منع کرده اند. | لحن این ذهیت، خشن، انتقادی و دور از بخشش است. نشانگان این ذهینت شامل تنفراز خود، | خود انتقاد گری، انکار خود، جرح خود، خیالات خودکشی و رفتار خود آسیب رسان می باشد. •

۳.۲. والد متوقع پیوسته کودک را برای برآورده کردن معیارهای خیلی عالی تحت فشار قرار میدهد. احساس می کند که برای خوب بودن باید “بی نقص” باشد، به درجه بسیار رفیعی برسد، نظم همه امور را رعایت کند و وقت خود را اتلاف نکند و احساس می کند که ابراز احساسات یا عمل به شکل خود انگیخته اشتباه است.

• ۴. ذهنیت های سازگارانه و یکپارچه

• ۴.۱ بزرگسال سالم

عملکردهای مناسب بزرگسالان نظیر کار، والدگری، قبول مسوولیت و تعهد را به عهده | می گیرد.

او فعالیت های بالغ گونه لذت بخشی همچون فعالیت های جنسی، فرهنگی، زیبایی شناختی و فکری، حفظ سلامت و تندرستی و فعالیت های ورزشی را دنبال می کند و میان برطرف کردن نیازهای خود و سایرین، تعادل مناسبی برقرار می سازد (آرنتز b۲۰۱۲)

• ۴.۲ کودک شاد

احساس آرامش می کند چرا که نیازهای هیجانی اساسی اش در حال حاضر برآورده شده اند. او احساس دوست داشته شدن، خشنودی، پیوند، رضایت مندی، تحسین شدن، محافظت شدن، ارزشمندی، پرورش یافتگی، هدایت و راهنمایی شدن، فهمیده شدن و معتبر شناخته شدن می کند و دارای احساس اعتماد به نفس، شایستگی، خود مختاری و اتکای به نفس کافی و ایمنی بوده و همچنین، فردی مقاوم و قوی، صاحب کنترل، سازگار، مثبت نگر و خود انگیخته می باشد.

همین الان تست بزن

تست طرحواره یانگ

مطالعه بیشتر: انواع طرحواره ها ، شناخت طرحواره ها